خبرگزاری البرز نیوز، گروه استان‌ها: کلان شهر کرج، با جمعیتی بالغ بر دو میلیون نفر، به‌عنوان یکی از مهم‌ترین مراکز جمعیتی، صنعتی و خدماتی کشور شناخته می‌شود. این شهر، در دهه‌های اخیر، شاهد رشد شتابان و بی‌سابقه‌ای در حوزه ساخت‌وساز بوده است؛ رشدی که اگرچه به توسعه ظاهری شهر کمک کرده، اما هم‌زمان چالش‌های عمیقی را در زمینه ایمنی سازه‌ای و مدیریت بحران به‌وجود آورده است.
در حال حاضر، ساختمان‌های ناایمن و بافت‌های فرسوده نه‌تنها در نقاط قدیمی شهر بلکه حتی در برخی مناطق نوساز نیز به مشکلی جدی بدل شده‌اند که سلامت و جان ساکنان کرج را تهدید می‌کند.
منشأ و عوامل پیدایش ساختمان‌های ناایمن در کرج را می‌توان در موارد مختلفی جست و جو کرد.
رشد جمعیت و مهاجرت‌پذیری بالا
یکی از دلایل اصلی افزایش ساخت‌وسازهای بی‌کیفیت در کرج، روند بی‌وقفه مهاجرت از شهرهای دیگر به این کلانشهر است.
نزدیکی به تهران، هزینه پایین‌تر زندگی و توسعه صنعتی کرج باعث جذب روزافزون جمعیت به این شهر شده است. این روند موجب شده که تقاضا برای مسکن از توان نظارتی و خدمات‌رسانی شهری پیشی بگیرد و در نتیجه ساخت‌وسازهایی بدون رعایت اصول فنی و ایمنی گسترش یابد.
ساخت‌وسازهای بدون مجوز یا با مجوزهای صوری
در برخی مناطق، ساختمان‌ها بدون دریافت مجوز رسمی یا با مجوزهای محدود و بدون نظارت مهندسی احداث شده‌اند. ضعف در کنترل مراحل اجرا، استفاده از مصالح غیراستاندارد و عدم رعایت اصول طراحی لرزه‌ای از عوامل مهم در ناایمن‌بودن این ساختمان‌ها به شمار می‌رود.
وضعیت بافت‌های فرسوده و سکونت‌گاه‌های غیررسمی
در نقاطی از شهر بافت‌هایی دیده می‌شود که نه‌تنها دچار فرسودگی فیزیکی هستند، بلکه از نظر اجتماعی، اقتصادی و زیرساختی نیز در وضعیت نگران‌کننده‌ای قرار دارند. این مناطق به‌دلیل تراکم بالای جمعیت، معابر تنگ، نبود مسیرهای امدادرسانی، و فقدان شبکه‌های منظم آب، فاضلاب و برق، در برابر حوادثی چون زلزله یا آتش‌سوزی به شدت آسیب‌پذیرند.
همچنین، در حاشیه‌های شهر کرج، سکونت‌گاه‌هایی به‌صورت غیررسمی شکل گرفته‌اند که بدون نظارت شهرداری و با مصالح غیراستاندارد ساخته شده‌اند. این مناطق معمولاً از بیم تخریب یا نوسازی، از دید طرح‌های رسمی توسعه شهری پنهان مانده‌اند.
ابعاد فنی و سازه‌ای ناایمنی ساختمان‌ها
عدم رعایت آئین‌نامه‌های لرزه‌ای از جمله عوامل ایجاد مشکلات است و بسیاری از ساختمان‌های موجود در کرج، پیش از به‌روزرسانی آئین‌نامه ۲۸۰۰ (مربوط به طراحی ساختمان‌ها در برابر زلزله) احداث شده‌اند. در نتیجه، مقاومت سازه‌ای این ساختمان‌ها در برابر زلزله‌های متوسط یا شدید، بسیار پایین است.
متأسفانه استفاده از مصالح بی‌کیفیت یا فرسوده، در برخی پروژه‌ها، مصالح ساختمانی با کیفیت پایین، سیمان کم‌عیار، تیرآهن‌های دست‌دوم یا بتن نامرغوب استفاده شده است. این امر، به‌ویژه در پروژه‌های مشارکتی بدون نظارت جدی، شایع بوده است.
نبود سیستم‌های پیشگیری از آتش‌سوزی و گازگرفتگی در بسیاری از ساختمان‌های قدیمی، سیستم تهویه مناسب، دودکش ایمن، جعبه آتش‌نشانی یا حتی کپسول خاموش‌کننده وجود ندارد. این مسئله خطر بروز حوادث خانگی را افزایش می‌دهد.
چالش‌های قانونی، اقتصادی و اجتماعی در نوسازی
یکی از موانع مهم نوسازی ساختمان‌های ناایمن در کرج، فقدان حمایت کافی از سوی نهادهای مسئول و وجود بروکراسی پیچیده در مراحل اخذ مجوز و تسهیلات است. مالکین، به‌ویژه در مناطق پایین‌شهر، اغلب توان مالی لازم برای تخریب و نوسازی را ندارند. از سوی دیگر، برخی طرح‌های مشارکتی شهرداری نیز به‌دلیل نارضایتی ساکنان، عدم شفافیت قراردادها یا نبود جذابیت اقتصادی برای سرمایه‌گذاران با شکست مواجه شده‌اند.
همچنین، نبود ضمانت‌های اجرایی برای الزام مالکان به مقاوم‌سازی، موجب شده تا بسیاری از ساختمان‌های پرخطر، همچنان مورد استفاده قرار گیرند.
پیامدهای ناایمنی؛ از تهدید جان انسان‌ها تا بحران در مدیریت شهری
از منظر اقتصادی نیز، تداوم وجود ساختمان‌های ناایمن، موجب کاهش ارزش مناطق مسکونی، فرار سرمایه‌گذاران، و افزایش هزینه‌های شهرداری در مواقع بحرانی می‌شود.
راهکارهای پیشنهادی برای خروج از بحران
۱. راه‌اندازی سامانه ملی ایمنی ساختمان‌ها: شهرداری باید با همکاری وزارت راه و نظام مهندسی، سامانه‌ای الکترونیک طراحی کند که در آن تمام ساختمان‌ها بر اساس سن بنا، میزان ایمنی، و اولویت نوسازی رتبه‌بندی شوند.
۲. بسته‌های تشویقی برای نوسازی: تخصیص وام‌های کم‌بهره، معافیت‌های مالیاتی و تخفیف در عوارض ساخت برای تشویق مالکان به بازسازی و مقاوم‌سازی ضروری است.
۳. نظارت بر عملکرد دفاتر فنی و مهندسان ناظر: بازرسی‌های دوره‌ای، سامانه شکایت مردمی، و برخورد قاطع با تخلفات مهندسی، گام مهمی برای ارتقا کیفیت ساخت‌وساز خواهد بود.
۴. تقویت آموزش عمومی درباره ایمنی ساختمان‌ها: مدارس، مساجد، شوراهای محله و رسانه‌های شهری می‌توانند در فرهنگ‌سازی برای ایمنی و مقاوم‌سازی ساختمان‌ها نقش اساسی ایفا کنند.
۵. حمایت از قشر کم‌درآمد در بازسازی: برنامه‌ریزی برای احداث واحدهای مسکونی جایگزین با اجاره مناسب، برای ساکنان محلات فرسوده، به‌عنوان اقدامی حمایتی باید در اولویت دولت و شهرداری باشد.
بحران ساختمان‌های ناایمن در کرج، مسئله‌ای پیچیده و چندوجهی است که برای حل آن، نیاز به هماهنگی میان نهادهای اجرایی، قانون‌گذاری، مهندسی و مردم وجود دارد.
بی‌توجهی به این موضوع، نه‌تنها تهدیدی برای سلامت و جان شهروندان است، بلکه در بلندمدت، مانعی برای توسعه پایدار و متوازن شهری خواهد بود. امروز، آینده ایمن کرج در گرو تصمیم‌های سخت و جسورانه‌ای است که نباید بیش از این به تعویق بیفتد.
بافت فرسوده به معنای ناایمنی نیست
رئیس کمیسیون شهرسازی و معماری شورای اسلامی شهر کرج در گفت و گو با خبرنگار البرز نیوز، در پاسخ به این سوال که در حال حاضر چه آماری از ساختمان‌های ناایمن در شهر کرج وجود دارد و این آمار بر چه مبنایی به‌دست آمده است، گفت: در حال حاضر آمار دقیقی در این زمینه موجود نیست.
علیرضا رحیمی افزود: شورای شهر درخواست کرده است تا معاونت شهرسازی و سازمان آتش‌نشانی بررسی‌هایی انجام دهند و ساختمان‌های فعال، به‌ویژه اماکن تجاری و اداری، از نظر ایمنی و میزان تردد افراد ارزیابی شوند.
وی در مورد اینکه کدام مناطق کرج بیشترین تراکم ساختمان‌های فرسوده را دارد، اظهار کرد: تاکنون ارزیابی مشخصی صورت نگرفته است و بافت فرسوده به معنای ناایمنی نیست، اما مسکن‌های غیررسمی در حواشی شهر می‌توانند جزو نقاط ناایمن محسوب شوند.
وی همچنین در مورد روند شناسایی و رتبه‌بندی ایمنی ساختمان‌ها اظهار داشت که این وظیفه بر عهده سازمان نظام مهندسی و حوزه شهرسازی قرار دارد، اما تاکنون اقدام خاصی در این زمینه انجام نشده و مطالعه جامعی نیز در این خصوص مشاهده نشده است.
رئیس کمیسیون شهرسازی و معماری شورای اسلامی شهر کرج، در خصوص رعایت آئین‌نامه‌های زلزله مانند آئین نامه ۲۸۰۰ در ساخت‌وسازهای جدید، اظهار داشت: ساختمان‌های در حال ساخت تحت نظارت مهندسین ناظر دارای صلاحیت انجام می‌شود و بر اساس آئین‌نامه‌های ۲۸۰۰ زلزله و استانداردهای ساخت، مورد تأیید قرار می‌گیرد.
رحیمی در خصوص استمرار فعالیت برخی ساختمان‌های ناایمن با وجود گزارش‌های متعدد با بیان اینکه این موضوع یکی از مطالبات شورا از شهرداری است، گفت: به شهردار تذکر داده شده تا ساختمان‌های ناایمن را شناسایی کند و اولویت‌بندی لازم را برای تعطیلی آن‌ها انجام دهد.
وی در مورد تقسیم وظایف میان نهادهای نظارتی، وی اظهار داشت: شهرداری مسئول صدور پروانه ساخت است، در حالی که سازمان نظام مهندسی وظیفه نظارت بر پروژه‌ها را دارد و تأیید یا رد استحکام و ایمنی ساختمان‌ها از طریق همین ارگان صورت می‌گیرد.
این مسئول در خصوص برخورد با مهندسان و ناظران متخلف بیان کرد: که تبصره ۷ ماده ۱۰۰ قانون شهرداری‌ها به این موضوع اختصاص یافته است.
وی افزود: شهرداری‌ها گاهی اقداماتی در این راستا انجام می‌دهند، اما آمار مشخصی از تعداد موارد ثبت‌شده وجود ندارد.
وی درباره حمایت از ساکنان با درآمد پایین که توانایی مالی برای نوسازی ندارند، گفت: دولت برای نوسازی بافت‌های فرسوده وام‌هایی اختصاص داده که هر سال تمدید و مبلغ آن افزایش می‌یابد.
رحیمی در پایان در مورد تدابیر در نظر گرفته شده برای جلوگیری از آواره شدن ساکنان در طرح‌های نوسازی، گفت: شورای شهر کرج مصوباتی ویژه‌ای تصویب کرده است که شامل صدور پروانه‌های رایگان، کاهش ۷۵ درصدی هزینه پارکینگ و حمایت از تجمیع طبقات می‌شود.
وی افزود: شهرداری همچنین اگر قسمتی از معبر قدیمی در تجمیع صورت گرفته بین بلوک‌ها ساختمانی باشد، اصلاحات معابر را بدون هزینه انجام داده و در اختیار مالکان قرار می‌دهد.